Τρόικα και Αντισυστημικότητα

Στο σημείωμά μας αυτό θέλουμε να αναδείξουμε δύο επιπλέον παράγοντες που μπορεί να μη γέννησαν, αλλά συνέβαλαν σημαντικά ώστε να αναδειχθούν στην ελληνική πολιτική σκηνή πρωτόγνωρες για τη μεταπολεμική ευρωπαϊκή κοινωνία ακραίες πολιτικές φωνές και πράξεις, όπως η οργανωμένη βία και οι φιλοναζιστικές πολιτικές εκφράσεις.

Ο πρώτος παράγοντας αφορά στη διαχείριση του βασικού μοντέλου/παραδείγματος της οικονομικής πολιτικής που από το 2010 εφαρμόζεται στην ελληνική οικονομία από τους σχεδιαστές και τους υποστηρικτές του. Ο δεύτερος έχει να κάνει με τη διαχείριση του βασικού αντιπαραδείγματος που προτάθηκε σε όλη αυτή την περίοδο, δηλαδή από τον Μάιο του 2010 μέχρι και τις αρχές του 2012.

Αφορμή για την ανάδειξη του πρώτου παράγοντα μου δίνει
η τελευταία δήλωση της C. Lagarde (Διευθύνουσας Συμβούλου του IMF) στην Deutsche Welle (DW), σύμφωνα με την οποία παραδέχεται ότι έγιναν λάθη στις εκτιμήσεις του IMF (καθώς οι άλλοι δύο της Τρόικα, ECB και Commission, ακόμα και σήμερα δεν έχουν παραδεχτεί κάτι τέτοιο) αναφορικά με τις επιπτώσεις του σταθεροποιητικού προγράμματος, αλλά και αυτό δεν θα άλλαζε τίποτα στην πολιτική που ακολούθησαν.

Είναι απίστευτο το ότι η C. Lagarde θέλει να μας πει πως, αν είχε βγει το IMF δημοσίως το Μάιο του 2010 και είχε ανακοινώσει στον κόσμο που τους παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα ότι, επειδή οι αγορές απέκλεισαν την Ελλάδα από τα δανειακά κεφάλαια, θα εφάρμοζε ένα πρόγραμμα που σε ενάμιση χρόνο θα δημιουργούσε 1,5 εκατομ. Έλληνες ανέργους (στους 4 εκατομ. εργαζομένους) και θα έμεναν στη θέση τους να το πραγματοποιήσουν! Ή ότι θα υπήρχε ποτέ κανείς στην Ελλάδα όχι να το δεχτεί αλλά έστω και να τους ακούσει! Θέλει να μας πει ότι η Μέρκελ, ο Σαρκοζί και ο Ομπάμα θα αναλάμβαναν ποτέ τέτοιας έκτασης πολιτική ευθύνη! Μα, θα φόβιζαν πάνω από όλα το δικό τους πολιτικό κοινό! Αντιθέτως, πιστεύω ότι θα τους είχαν καλέσει να τα σχεδιάσουν όλα από την αρχή. Ουσιαστικά ούτε τα νούμερα ήταν δεδομένα, ούτε οι χρόνοι αντίδρασης ήταν δεδομένοι, ούτε ο τρόπος (ταχύτητες και ποιότητες παρεμβάσεων) ήταν δεδομένος.

Αντ’ αυτού έκαναν κάτι απίστευτο. Όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι την αποτυχία, έκαναν ό,τι και τα μικρά παιδιά. Άρχισαν να λένε ότι φταίνε οι άλλοι και συγκεκριμένα ότι για όλα έφταιγε η ελληνική πολιτική πλευρά! Μάλιστα αυτό έγινε σταδιακά. Κάθε χρόνο, σιγά-σιγά, στο βαθμό που αποκαλυπτόταν το μέγεθος της αστοχίας. Έτσι φόρτωναν την ελληνική πολιτική τάξη με απίστευτες ευθύνες.

Είναι χαρακτηριστική η σύγκριση των προβλέψεων που δημοσίευαν και των πραγματοποιήσεων για την ελληνική οικονομία. Σημειωτέον ότι η παρατηρούμενη αστοχία προβλέψεων και πραγματοποιήσεων παρατηρήθηκε μόνο στην περίπτωση της Ελλάδας.

Διάγραμμα 1. Οι αστοχίες των προβλέψεων του IMF

Πηγή: Pisany Ferry et al. (2013) EU-IMF assistance to euro-area countries: an early assessment, Bruegel. (click για μεγαλύτερη φωτό)

H άναρχη αποδόμηση της ελληνικής πολιτικής τάξης, την οποία εμφάνιζαν ως κύρια υπεύθυνη για τις αποκλίσεις και τις αστοχίες και αντιστεκόμενη σε οτιδήποτε «εκσυγχρονιστικό» και συγχρόνως κοινωνικά ανάλγητη και αποτυχημένη, συντέλεσε σημαντικά στην ανάπτυξη της απόλυτης πολιτικής άρνησης και αντισυστημικής συμπεριφοράς.

Σημειωτέον ότι άλλο ζήτημα είναι η επισήμανση της συστηματικής αποδόμησης της ελληνικής πολιτικής τάξης και άλλο οι πραγματικές ευθύνες της για τις εξελίξεις που οπωσδήποτε υπήρχαν. Εμάς εδώ μας απασχολεί το πρώτο θέμα, μην ξεχνώντας βέβαια την αξία του δευτέρου. Η διαφορά όμως του πρώτου από το δεύτερο είναι ότι το πρώτο συμβάλλει στην αντισυστημικότητα, ενώ το δεύτερο την απομειώνει! Άρα το πρώτο έχει αξία για το σημείωμα αυτό.

Ο δεύτερος παράγοντας που ανέφερα στην αρχή του κειμένου αφορά στη βασική αντιπαράθεση που επικράτησε στην ελληνική οικονομία μέχρι τις αρχές του 2012 που ουσιαστικά αντιπρότεινε ως εναλλακτικές πολιτικές στο Μνημόνιο την πτώχευση, τη δραχμή και την έξοδο από το ευρώ. Αυτό ήταν το «Αντιπαράδειγμα».

Φαίνεται ότι τελικά ήταν ο μόνος τρόπος για να περάσει η παράλογη λογική της επιβολής του συγκεκριμένου Μνημονίου! Να αντιπαρατεθεί η λογική του μνημονίου με την άγνωστη προοπτική της πτώχευσης και της «Αργεντινής» καταστροφής. Και πέρασε. Γιατί στο πίσω μέρος του μυαλού του ο Έλληνας καταλάβαινε πολύ καλά το χάος που του υποσχόταν η εναλλακτική αυτή προοπτική. Στην πραγματικότητα έκανε πάρα πολύ καιρό να ενδιαφερθεί το σύστημα και τα ΜΜΕ για πραγματικά και εποικοδομητικά στοιχεία κριτικής στη μνημονιακή πολιτική. Ακόμα και σήμερα που ζούμε τις συνέπειες του λάθους είναι απίστευτο το πώς επικρατεί οτιδήποτε προέρχεται από τις λεπτομέρειες του σταθεροποιητικού προγράμματος, αγνοώντας πολλές φορές την ίδια τη λογική της διάσωσης.

Ωστόσο, το «Αντιπαράδειγμα» έφερνε μαζί του και την «Αντισυστημικότητα». Άλλο πράγμα είναι να συμφωνείς να διασωθείς ασκώντας κριτική στον τρόπο διάσωσης και άλλο είναι να υπόσχεσαι κάτι εξωπραγματικό. Η προβολή του φανταστικού κόσμου μοιραία υπέσκαπτε όλους τους καθημερινούς θεσμούς.

Ας μη γελιόμαστε: τις ακραίες πολιτικές φωνές τις γεννούν οι βασικές πολιτικές. Γι’ αυτό και οι φωνές αυτές δεν παρουσιάζονται μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε όλη την Ευρώπη και, τελευταία, στις ΗΠΑ (Tea Party). Οι δύο παράγοντες που προαναφέραμε τις επέτειναν και ίσως τις έστρεψαν σε ακόμα πιο αντισυστημικούς δρόμους.

Εάν δεν αλλάξουν οι πολιτικές που τις γεννούν, δεν πρόκειται να περιοριστούν. Έτσι, νομίζω ότι τα επόμενα χρόνια θα είναι από πολιτικής απόψεως αρκετά δύσκολα σε όλη την Ευρώπη.

Ίσως, πάντως, οι εκλογές του Ευρωκοινοβουλίου του Μαΐου 2014, επειδή θα αναδείξουν το πρόβλημα της άρνησης της Ευρώπης από σημαντική μερίδα των ευρωπαϊκών λαών, αποτελέσουν την αφετηρία για την αντιμετώπιση του γενικότερου ευρωπαϊκού φαινομένου.

Πετράκης Παναγιώτης

Καθηγητής ΕΚΠΑ

In Deep Analysis

Καθ. Παναγιώτης Ε. Πετράκης