Η Τριπλή Αντιφατική Επιλογή

Υπάρχει ένα πολύ δύσκολο τριπλό αντιφατικό «τρίλημμα» για την Ελληνική οικονομία. Μάλιστα, η προσδοκία να δοθεί μια απάντηση στην αντίφαση αυτή χαρακτηρίζει όλη την πορεία της Ελληνική οικονομίας και κοινωνίας. Το «τρίλημμα» αυτό αφορά στη σημασία και το ειδικό βάρος της
παραοικονομίας, του
δημόσιου τομέα και του ιδιωτικού τομέα.

Το μέγεθος του δημοσίου τομέα, όπως αυτό μετράται από τον αριθμό των απασχολουμένων ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού, φαίνεται πως δε διαφέρει σημαντικά από το μέσο όρο των χωρών της Ευρωζώνης. Το σημείο στο οποίο όμως χωλαίνει η Ελληνική οικονομία σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες έχει να κάνει με το βαθμό
αποτελεσματικότητάς του, ο οποίος είναι ιδιαίτερα χαμηλός και που, όμως, δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το μέγεθός του, αλλά συναρτάται κυρίως με την ποιότητα του προσωπικού και το βαθμό εκπαίδευσής του.

Η δεύτερη μεγάλη ευπάθεια που διακρίνει την ελληνική οικονομία είναι η πολύ υψηλή παραοικονομία. Ενώ ο μέσος όρος για τις χώρες της Ευρωζώνης είναι κοντά στο 14.5% του ΑΕΠ, στην Ελλάδα ανέρχεται σε 24%, καθιστώντας την τη χώρα με την τέταρτη μεγαλύτερη παραοικονομία στην Ευρωζώνη, δημιουργώντας τεράστιες απώλειες στα δημόσια έσοδα.

Σ’ ένα τρίτο επίπεδο στην Ελληνική οικονομία παρατηρείται ένας πολύ μεγάλος αριθμός οικονομικά ανενεργών ατόμων (άτομα εκτός αγοράς εργασίας, συνταξιούχοι). Είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσοστό των μη οικονομικά ενεργών ατόμων στο σύνολο του πληθυσμού για την Ελλάδα ανήλθε σε 39%. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι ένα τόσο υψηλό ποσοστό ατόμων εκτός αγοράς εργασίας επιβαρύνει σημαντικά την οικονομία, καθώς αφενός συνεπάγεται αυξημένες δαπάνες (για συντάξεις και επιδόματα), αφετέρου διότι άτομα που βρίσκονται σε παραγωγική ηλικία και είναι ικανά να εργαστούν επιλέγουν να μείνουν εκτός αγοράς εργασίας.

Κατ’ επέκταση στην Ελλάδα η προστιθέμενη αξία του παραγωγικού της τομέα εμφανίζεται μικρότερη του μέσου όρου της Ευρωζώνης, ενώ και το μερίδιο εργασίας του ιδιωτικού τομέα υπολείπεται συγκριτικά μ’ εκείνο της Ευρωζώνης.

Πίνακας 1. Ελλάδα έναντι Ευρωζώνης

.petrakis td {border:1px solid #cccccc;}

Πηγή: ILO, OECD, Shcneider (2013), Ίδιοι Υπολογισμοί.

Σημείωση: Οι τρεις πρώτες μεταβλητές είναι εκφρασμένες ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού και οι υπόλοιπες δύο ως ποσοστό του ΑΕΠ. Λόγω έλλειψης δεδομένων το δείγμα του 2010 για τις μεταβλητές μερίδιο εργασίας ιδιωτικού και δημόσιου τομέα περιορίζεται σε 12 χώρες για την ΕΕ και 7 για την Ευρωζώνη. Τα στοιχεία για το μη οικονομικά ενεργό πληθυσμό αφορούν στο 2010 και 2012.

Από τον Πίνακα 1 φαίνεται ότι τα ποσοστά για το μερίδιο εργασίας στο δημόσιο τομέα ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού για το 2012 είναι παρόμοια στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη, ενώ μικρή απόκλιση παρατηρείται στην προστιθέμενη αξία του παραγωγικού τομέα των δύο περιοχών, με τον Ελληνικό παραγωγικό τομέα να υπολείπεται κατά 2,44 ποσοστιαίες μονάδες. Μεγάλη, όμως είναι η διαφορά της Ελλάδας σε σχέση με την Ευρωζώνη σε ότι αφορά τα μεγέθη της παραοικονομίας και του οικονομικά ανενεργού πληθυσμού. Η Ελλάδα στα μεγέθη αυτά υπερβαίνει το σχετικό μέσο όρο της Ευρωζώνης κατά 9.03 και κατά 9.5 ποσοστιαίες μονάδες, αντίστοιχα. Όσον αφορά στο μερίδιο εργασίας του ιδιωτικού τομέα, τέλος, η απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα είναι κατά 1,88 μονάδες χαμηλότερη από τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ευρωζώνης.

Η Ελληνική οικονομία λοιπόν χαρακτηρίζεται αφενός από πολύ υψηλή παραοικονομία και μεγάλο αριθμό οικονομικά ανενεργών ατόμων και αφετέρου από χαμηλό αριθμό εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα και από αναποτελεσματικότητα στο δημόσιο τομέα.

Διάγραμμα 1. Ελλάδα έναντι Ευρωζώνης (2012)

Πηγή: ILO, OECD, Shcneider (2013), Ίδιοι Υπολογισμοί. [Click για μεγαλύτερη εικόνα]

Σημείωση: Τα στοιχεία για το μερίδιο εργασίας του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα αφορούν στο 2010. Λόγω έλλειψης δεδομένων το δείγμα για την Ευρωζώνη περιλαμβάνει 7 χώρες-μέλη (δεν περιλαμβάνονται οι: Αυστρία, Κύπρος, Φινλανδία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία και Πορτογαλία).

Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η παραοικονομία δεν είναι μόνο φοροδιαφυγή. Πάνω απ’ όλα είναι μια δραστηριότητα για χαμηλής παραγωγικότητας δραστηριότητες και μια ευκαιρία κάλυψης της επιχειρηματικότητας που αναπτύσσεται λόγω ανάγκης. Μάλιστα αυτά συμβαίνουν σε περίοδο αυξημένης ανεργίας. Έτσι, την ίδια στιγμή που γίνεται κοινωνικά αποδεκτή η παραοικονομία, η κοινωνία απαιτεί τους άλλους “αδύναμους” του συστήματος να βρίσκουν δουλειά στο δημόσιο τομέα και οι “υπόλοιποι” αδύναμοι του συστήματος να χρηματοδοτούνται από τα συνταξιοδοτικά ταμεία. Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ ο αδύνατος ιδιωτικός τομέας δεν είναι σε θέση να προωθήσει καινούριες λύσεις απασχόλησης.

Η τριπλή αυτή ανταγωνιστική επιλογή δημιουργεί ουσιαστικά πολιτικά διλήμματα και οργανώνει ένα αντιφατικό περιβάλλον. Το αντιφατικό αυτό περιβάλλον έχει διαβρώσει τον δυναμισμό της κοινωνίας και της οικονομίας.

Τα διλήμματα αυτά πρέπει να επιλυθούν στην κοινωνική βάση. Όποιος πολιτικός προωθεί “ανακουφιστικές” λύσεις που τα κρύβουν κάνει σοβαρότατο λάθος και για τις παρούσες και για τις μελλοντικές γενιές.

Πετράκης Παναγιώτης
Καθηγητής ΕΚΠΑ

με τη συνεργασία της Ν. Δανιηλοπούλου
In Deep Analysis

Καθ. Παναγιώτης Ε. Πετράκης